151 Арман
Бүгін Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде ҚР Бәсекелестікті қорғау және дамыту агенттігінің баспасөз конференциясы өтті. Спикерлердің баяндамаларының негізгі тақырыбы Агенттіктің 2022 жылғы жұмысының қорытындысы және мұнай өнімдері мен электр энергиясы, көмір және телекоммуникация нарықтарын монополиясыздандыру болды. БҚДА ұсынған шаралар нарықтарды ашық етуге және оларда жаңа ойыншылардың пайда болуына көбірек мүмкіндіктер беруге тиіс, деп хабарлайды Деловой Қазақстан.
Агенттік төрағасының бірінші орынбасары Ахметов Рустам өз сөзінде монополиясыздандыру жөніндегі мемлекеттік саясаттың маңызды қадамы 2022-2026 жылдардағы бәсекелестікті қорғау және дамыту Тұжырымдамасын қабылдау болғанын атап өтті.
«Бұл құжат бәсекелестіктің дамуын Президент, Үкімет, орталық мемлекеттік және жергілікті атқарушы органдар қызметінің басты бағыты деп жариялайды. Тұжырымдаманы іске асыру үшін Агенттік министрліктермен бірлесіп жол карталарын әзірледі. Осылайша, бәсекелестікті дамыту жөніндегі жұмысқа барлық мемлекеттік органдар тартылатын болады» Рустам Ахметов
Спикерлер тауарлар мен қызметтердің әртүрлі нарықтарындағы монополиялар жағдайына жеке тоқталды.
Мұнай өнімдері нарығы
Қазір мұнай өнімдерінің сауда нарығында 59 мұнай жеткізуші жұмыс істейді, олардың екеуі – «Petrosun» ЖШС және «ҚазМұнайГаз «ҰК» АҚ – бүкіл нарықтың 80% -ают алады. Бұл ретте Агенттікте мұнай өнімдерін сату тізбегіндегі өнімсіз делдалдар тұлғасындағы проблемалар және ЖМҚС үшін мұнай жеткізушілердің көлеміне қол жеткізуді шектеу атап өтіледі.
Тағы бір маңызды мәселе – бөлшек сауда деңгейіндегі бағалардың теңгерімсіз реттелуі, бұл көрші мемлекеттердің нарықтарымен салыстырғанда бағаның диспропорциясына байланысты маусымдық ЖЖМ тапшылығын тудырады.
БҚДА орта мерзімді перспективада осы нарықты дамыту бойынша бірнеше шараларды ұсынады. Олардың ішінде: биржалық сауда-саттықты дамыту және нарықтағы негізгі ойыншылардың ресурстарының көлеміне қол жеткізу қағидаларын енгізу, ЕАЭО-ның ортақ нарығын қалыптастыруды ескере отырып, ЖЖМ бағаларын теңгерімді реттеуді қолдану, сондай-ақ жеке инвестицияларды тарта отырып, осы нарықта жеке тігінен интеграцияланған компанияларды дамыту.
Электр қуатының көтерме нарығы
БҚДА өндіруден бастап электр энергиясымен жабдықтауға дейінгі барлық кезеңдерде жұмыс істейтін тігінен интеграцияланған компаниялар – «Самұрық-Энерго» АҚ, «ЦАТЭК» ақ немесе «Қазақстандық Коммуналдық жүйелер» ЖШС компаниялары атынан электр энергиясын бөлшек саудада өткізу нарығындағы шоғырлану көптеген өңірлерде 35% – дан 100% — ға дейін құрайтынын атап өтті.
Нәтижесінде жеке энергиямен жабдықтаушы ұйымдар мен электр энергиясын көтерме тұтынушылар үшін электр станциялары мен АЭК электр желілерінен электр энергиясын сатып алуға қолжетімділік шектеледі. Рустам Ахметов жағдайды түзету үшін Агенттік мыналарды ұсынатынын айтты:
- электр энергиясының орталықтандырылған сауда-саттық көлемін ұлғайту;
- тұтынушылардың әртүрлі топтары арасындағы электр энергиясына тарифтердің саралануын кезең-кезеңімен жою;
- электр энергиясын жеткізушілердің ауысу тетігін енгізу және баламалы энергиямен жабдықтаушы ұйымдарға көшкен тұтынушылар санын ұлғайту.
Үкімет ұсынған электр энергиясын бірыңғай сатып алушыны енгізу жаңа қуаттарды енгізуге инвестициялар тартуға бағытталған нарықтың уақытша моделі ретінде қарастырылсын.
Көмір нарығы
Көмір өндіруші компаниялар мен коммуналдық-тұрмыстық көмірді бөлшек жеткізушілер арасында өнімсіз делдалдардың болуына байланысты 2021 жылы заңнамалық деңгейде көмірді биржалық сауда-саттық арқылы өткізу туралы талап қабылданды. Жалпы көлемнің 10% — ы тікелей өңірлік операторларға сатылды, бұл өз кезегінде тұрмыстық көмір тұтынушылары үшін бағаны тұрақтандыруға мүмкіндік берді.
Телекоммуникация нарығы
Рустам Ахметов баспасөз мәслихатында Қазақстандағы ұялы байланыс нарығы дуополистік болып табылатынын, нарықтың екі субъектісі бар-бұл «Қазақтелеком» АҚ («Kcell» АҚ және «Мобайл Телеком – Сервис» ЖШС) 62% үлесі бар компаниялар тобы және 38% үлесі бар «Кар – Тел» ЖШС екенін атап өтті. Бұл нарықтың жоғары концентрациясын білдіреді, еркін радиожиілік спектрі жоқ.
Осы нарықты монополиясыздандыру үшін мемлекет қатысатын ұялы операторларды іске асыру, пайдаланылмайтын радиожиілік спектрін пайдалану және алып қою тиімділігін арттыру, РЖС бөлудің конкурстық тәртібін енгізу жөнінде шаралар қабылдау ұсынылды.
Теміржол көлігі нарығы. Қазір жүктерді темір жол көлігімен тасымалдау қызметін үш компания ұсынады-«ҚТЖ-ГП» ЖШС, «тТт Сервис» ЖШС және «Dar Rail»ЖШС. Бұл ретте нарықтағы үстем жағдайды – 95% – дан астам-«ҚТЖ-БП»алады.
«Қазақстан темір жолы» компаниясының «ҚТЖ-БП» акцияларының 100% – Национального Ұлттық инфрақұрылым операторының функционалдық және ұйымдастырушылық бөлінуін аяқтамай иеленуі ҚТЖ-ға өзінің еншілес компаниясына тасымалдау нарығында айрықша артықшылықтар беруге және басқа тасымалдаушылар үшін көрінеу кемсітушілік жағдайларды қамтамасыз етуге мүмкіндік береді» Рустам Ахметов
Жеке тасымалдаушылардың магистральдық теміржол желісіне (ЖЭС) кіруге берген өтінімдерін қарауға ұлттық инфрақұрылым операторы өз өкілеттіктерінің бір бөлігін жеке шарт бойынша берген ҚТЖ БП қатысады. Бұл жеке тасымалдаушылардың МЖС қолжетімділігін шектеуге әкеледі.
Сонымен қатар, жеке тасымалдаушылардың нарыққа шығуы лицензиясы бар барлық 20 компанияға емес, тек үш және МТЖ нақты учаскелеріне рұқсат берген оператордың әрекеттерімен шектеледі.
Кедергілерді жою
Агенттік әртүрлі нарықтардағы кедергілерді азайту үшін сарапшылар қауымдастығын тартады. БҚА жанындағы кедергілер жөніндегі кеңестің жұмысының арқасында 2022 жылы медициналық қызметтер, тауар биржаларының жұмысы, әуежай қызметтері нарығындағы және басқа да салалардағы 10 кедергі жойылды.
Жаңа жалпы үкіметтік тәсіл
Бәсекелестікті дамыту бойынша жұмыс әрдайым тез және тегіс жүре бермейді, деп мойындайды БҚДА. Агенттік экономиканы монополиясыздандыру жөніндегі Комиссияның қарауына ұсынған 69 ұсынымның 33-ін мемлекеттік органдар қолдамайды не ішінара қолдайды. Бұл салалық реттеушілер үшін бәсекелестікті дамыту мәселесі қазіргі уақытта маңызды рөл атқармайтынын көрсетуі мүмкін.
БҚДА Қазақстан Республикасының экономикасындағы бәсекелестікті дамыту жөніндегі Жарлықты қабылдауды ұсынады. Салалық мемлекеттік органдарды бәсекелестік жағдайларын қорғауға және монополияға қарсы қызметпен күш-жігерді кооперациялауға міндеттейтін шаралар көзделген АҚШ тәжірибесі негізге алынды.
Мемлекеттік органдардың шешімдеріндегі фаворитизмді толығымен жою үшін агенттікті Ұлттық экономика, Әділет және қаржы министрліктерімен қатар барлық НҚА – ны міндетті түрде келісу талап етілетін мемлекеттік органдар тізбесіне енгізуді көздеу ұсынылады.
«Үздік халықаралық тәжірибені ескере отырып, БҚА корпоративтік басқару элементтерін енгізді. Енді БҚА қызметіне қатысты жүйелі шешімдер мен мәселелер, мысалы, бірігу және бірігу, монополияға қарсы тергеулерді ашу және т.б. бойынша мәмілелер талқыланып, алқалы түрде айқындалуда» Рустам Ахметов
Сонымен қатар, Ұлттық статистика бюросымен бірге «бәсекелестік жағдайының аналитикалық картасын» іске қосу жоспарлануда. Бұл нарықтар бойынша ақпаратты қолмен жинау тәжірибесінен алшақтап, динамикадағы өзгерістерді қадағалауға мүмкіндік береді, деп есептейді БҚДА.
БҚДА операциялық шаралары туралы айта келе, Рустам Ахметов ағымдағы жылы агенттікте корпоративтік басқару элементтері енгізілгенін, енді БҚА қызметіне қатысты жүйелі шешімдер мен мәселелер, мысалы, бірігу және бірігу, монополияға қарсы тергеулерді ашу және т.б. бойынша мәмілелер талқыланып, алқалы түрде айқындалатынын атап өтті.
«БҚДА үшін маңызды бағыт біздің қызметімізді цифрландыру болып табылады. БҚДА ішкі бизнес-процестерін автоматтандыру басталды, бизнес-процестерді оңтайландыру үшін корпоративтік портал енгізілді. Экономикалық шоғырлануға келісім беру туралы өтініштерді қарау бойынша Мемлекеттік қызмет цифрландырылды» Рустам Ахметов
2023 жылы Агенттік тауарлар мен қызметтер нарығын монополиядан шығару жұмысын жалғастырады, бұл оларды бизнес үшін де, нәтижесінде түпкілікті тұтынушылар ретінде азаматтар үшін де ашық және қолжетімді етеді.
Монополияға қарсы шараларға іс-әрекеттер
БҚДА төрағасының орынбасары Болат Самбетов жүргізілген тергеу қорытындыларын ұсына отырып, Агенттік Қазақстан Республикасының бәсекелестікті қорғау саласындағы заңнамасын бұзушылықтардың алдын алу, анықтау және тергеу, жолын кесу жөніндегі міндеттерді іске асыру мақсатында актілері, әрекеттері (әрекетсіздігі) заңдылықты бұзуға әкеп соғатын, заңдылықты шектейтін және шектейтін адамдарға қатысты ден қою шараларын қабылдай отырып, шаралар кешенін қабылдайтынын атап өтті (немесе) бәсекелестікті жояды, белгісіз адамдар тобының құқықтарын бұзады.
«Ағымдағы жылдың өткен кезеңінде монополияға қарсы орган нарық субъектілері мен мемлекеттік органдардың атына 442 хабарлама шығарды, оның 330-ы орындалды. Ескерту құралы кәсіпкерлерге бұзушылық белгілерін өз еркімен жоюға мүмкіндік беріп, оларды монополияға қарсы тергеу орбитасына тартпай, ескерту ретінде пайдаланылатынын атап өту маңызды» Болат Самбетов
2022 жылы монополияға қарсы тергеу аяқталды-118, 95 тергеу жүргізілуде.
2021 жылы ТМД-ның электрондық сауда алаңдары арқылы сауда-саттығын ұйымдастыру және өткізу тәртібі Энергетика министрінің бұйрығымен бекітілген электрондық сауда алаңдары арқылы сұйытылған мұнай газымен Сауда-саттықты ұйымдастыру және өткізу қағидаларында белгіленді.
Тексерулер шеңберінде газды көтерме сатушылар басым жағдайды теріс пайдалана отырып, тек газдың ең жоғары бағасын (базалық бағаның 110%) белгілеуге назар аударды, төмен бағаға қарамастан төмен бағамен өтінімдерді елемеді.
Осы факті бойынша әкімшілік және қылмыстық сипаттағы шаралар қабылданды. Мемлекет кірісіне 5.5 млрд. теңгеден астам залал өтелді.
Сондай – ақ, ТМД – ның бөлшек сауда нарығында — 89 нарық субъектісіне қатысты тексеру жүргізілді, оның қорытындысы бойынша — 310 млн.теңге айыппұл салынды.
Ағымдағы жылы локомотивтерге техникалық және сервистік қызмет көрсету және күрделі жөндеу қызметтеріне монополиялық жоғары баға белгілеу бөлігінде үстем жағдайды теріс пайдалану фактісі бойынша Қамқор-локомотивке қатысты тергеу аяқталды. Сот талқылауларының қорытындысы бойынша сот 240 млн теңгеге айыппұл салды.
Сондай-ақ, «сұйық, сусымалы және таратылған жүктерді (дизель отынын) қабылдау, сақтау және босату» қызметтеріне монополиялық жоғары бағаларды белгілеу бөлігінде үстем жағдайды теріс пайдалану фактісі бойынша «ТЭК ҚАЗАҚСТАН» ЖШС қатысты тергеу аяқталды және құқық қорғау органдарына құжаттар берілді.
Аммофосқа монополиялық жоғары баға белгілеу фактісі бойынша «Қазфосфат» ЖШС қатысты тергеу жүргізілді.
2021 жылғы қарашада аммофос бағасының 125 000 теңгеден 168 750 теңгеге дейін өсуі байқалды, жыл басымен салыстырғанда бағаның өсуі 35% -. құрады. Бұл ретте 2022 жылғы қаңтарда баға 185 625 теңгені құрады, 2021 жылғы қаңтарға қарағанда 48,5% — ға өсті.
Тергеу қорытындысы бойынша «Қазфосфат» ЖШС бағаны 185 мың теңгеден 173 мың теңгеге дейін төмендетті. Бұл ретте компания клиенттерге аммофостың қосымша көлемі түріндегі ескі және жаңа баға арасындағы айырмашылықты қайтара бастады. Кәсіпорын деректері бойынша айырмашылықтың жиынтық сомасы 2,8 млрд теңгені құрады.
Бұдан басқа, мемлекет кірісіне 697 млн теңгеге залал өтелді.
«Самұрық-Қазына» АҚ қатысты тергеу аяқталды.
Қор ұйымдары сатып алуды жүзеге асыру тәртібінің талаптарын бұза отырып, өмірді сақтандыру бойынша қызметтерді бір көзден алу тәсілімен, оларды бәсекелестік тәсілмен сатып алу мүмкіндігі болған кезде сатып алғаны анықталды.
Бұл фактілер Қордың орталықтандырылған сатып алуды бақылау қызметінің өзін-өзі әрекетсіздігін көрсетеді, бұл өз кезегінде сақтандыру қызметтері нарығындағы бәсекелестіктің шектелуіне әкеледі.
Қазіргі уақытта тексеру нәтижелеріне шағымдану бойынша сот талқылаулары жүріп жатыр.
«Қазіргі уақытта ел аумағындағы ең ірі такси агрегаторының қызметтерін ұсынатын Яндекс таксиге, метрология және тауарлардың сәйкестігін растау қызметтерін көрсететін Ұлттық сараптама және сертификаттау орталығына, «Мобайл телеком сервис » байланыс операторына (Теле 2) және дизель отынын өткізуді жүзеге асыратын Петросанға қатысты үстем жағдайды теріс пайдалану бөлігінде тергеу жүргізілуде» Болат Самбетов
Тергеу қорытындылары қосымша хабарланатын болады.
Бұдан бұрын прокуратурамен бірлескен тексеру шеңберінде Петросан іс-әрекеттерінде мұнай өнімдерін сату кезінде жекелеген сатып алушылармен шарт жасасудан немесе тауарды сатудан негізсіз бас тарту фактілері анықталған. Бірінші сатыдағы сот айыппұл салды — 607,5 млн. теңге (төленді).
Источник: dknews.kz
