үй Қазақстан жаңалықтары Экономика Алматы қалай дамымақ? НЕГЕ мегаполис экономикасында өсу мүмкіндіктері көп?

Алматы қалай дамымақ? НЕГЕ мегаполис экономикасында өсу мүмкіндіктері көп?

0

Фото: Nege.kz

Қазіргі таңда, Алматыда ел экономикасының 1/5 бөлігі, бюджетке түсетін түсімнің 1/4 бөлігі қалыптасуда. Шағын және орта бизнес дамыған, оған өңірлік экономиканың жартысына жуығы тиесілі.

Осы шағын және орта бизнесте 643,1 мың адам жұмыс істейді. Бұл экономикалық белсенді халықтың 62,1 пайызы.

  • Тақырыпқа орай: Орта табыс тұзағы. НЕГЕ Алматыға түбегейлі шешімдер ауадай қажет болып отыр?

Алматыда қажетті еңбек және инфрақұрылымдық ресурстар бар. Осы фактор қаланы Қазақстанның ең инвестициялық-тартымды өңірлерінің біріне айналдырды. Алматының қолайлы инвестициялық ахуалы жоғары кредиттік рейтингпен расталады. 2022 жылғы ақпанда «Fitch Ratings» Алматы қаласының кредиттік қабілеттілігінің рейтингін «ВВВ» деңгейінде растады.

Фото: pixabay.com

2021 жылдың қорытындысы бойынша Алматы экономикасының құрылымында 34,6% үлесімен сауда, қаржы және сақтандыру қызметі және жылжымайтын мүлікпен операциялар басым болып отыр. Бұл ретте өңдеу өнеркәсібі ЖӨӨ-нің 4,8%-ын ғана қалыптастырады. Сонда қала экономикасының жартысы сауда, қаржы мен жылжымайтын мүлік сынды үш сала есебінен құралады. Яғни әртараптандыру деңгейі төмен.

  • Тақырыпқа орай: Кәсіп ашқысы келетін жастарға 2,5 пайызбен несие беріле бастады

Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттігі жанындағы Ұлттық статистика бюросының бағалауы бойынша 2021 жылдың қорытындысы бойынша Алматының көлеңкелі экономикасындағы сауда үлесі 20%-ды құрайды. Сауда жалпы экономиканың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ете отырып, қаланың экономикалық интеграциясының маңызды құрамдас бөлігі болып қала береді. Экспорттық түсім әкелмейтін Алматы қаласы экономикасының сатылмайтын секторлары инвестициялар құрылымында зор үлеске ие. 2017-2021 жылдары негізгі капиталдағы инвестициялар 4 362 млрд теңгені құрады. Инвестициялардың теңгерімсіз құрылымы Алматы экономикасының өсуіне теріс әсер етеді. Мәселен, 2017-2019 жылдары экономиканың орташа жылдық өсімі 3,4%-ды құрады, ал 2020 жылы Алматының ЖӨӨ 2021 жылдың қорытындысы бойынша одан әрі 6% өсіммен 4,7%-ға қысқарды.

Фото: Sergey Varygin / Shutterstock

2017 жылдан бастап Алматы қаласында жұмыспен қамтылған халық саны 93,2 мың адамға артып, 2021 жылдың қорытындысы бойынша 982,8 мың адамға жетті. Осы кезеңде жұмыспен қамту өсімінің 40%-ы экономиканың екі саласы: құрылыс (19,4%) және сауда (18,7%) есебінен қамтамасыз етілді. Алматы бүгінде «орташа табыстың тұзағында» тұр, бұл дегеніміз — экономика белгілі бір табыс деңгейіне жетіп, өсуді тоқтататын жағдай. Осыған байланысты, ESG қағидаттарын ескере отырып, Алматы қаласы экономикасының тұрақты өсуін сапалы әртараптандыру және қамтамасыз ету мақсатында өңдеуші өнеркәсіп, туризм, IT және креативті индустриялар сияқты экспорттық әлеуеті бар экономиканың басым салаларында жоғары еңбек өнімділігі бар жұмыс орындарын құруға баса назар аударылатын болады.

Өңдеу өнеркәсібі дәстүрлі түрде қала дамуының негізін қалаушы  элементтерінің бірі болып табылады. Әлем елдерінің ESG қағидаттарын және «көміртекті бейтараптықты» ұстануын ескере отырып, қосылған құны жоғары өндірістердің жаңа үлгілерін дамыту және енгізу мәселесі Алматы қаласы экономикасының тұрақты өсуін қамтамасыз ету мақсатында өзекті болып отыр.

Қалалық жағдайда өңдеу өнеркәсібін тиімді дамыту үшін өнеркәсіптік өндірістердің заманауи форматтарының мүмкіндіктерін пайдалану маңызды. Қазіргі заманғы форматтар өндірістік процестерде автоматтандыру мен цифрландырудың жоғары деңгейі бар шағын және жоғары технологиялық өндірістерді қамтиды.

Жоғары технологиялық өндірістердің өнімі сыртқы нарықтарда жоғары бәсекеге қабілеттілікпен сипатталады, бұл «жасыл» қаланың күн тәртібін сақтай отырып, экспорттың ұлғаюына ықпал етеді.

Ағымдағы жағдай қандай?

Алматының өңдеу өнеркәсібі қала экономикасындағы болымсыз үлесіне қарамастан, жылдан жылға тұрақты оң динамиканы көрсетуде. Өндіріс көлемінің орташа жылдық өсуі есебінен 11% деңгейінде, бес жылдық кезеңде қаланың ЖӨӨ-дегі саланың үлесі 2017 жылғы 3,9%-дан 2021 жылдың қорытындысы бойынша 4,8%-ға дейін ұлғайды. Өңдеу өнеркәсібі құрылымындағы үлесті машина жасау (33,3%), тамақ өнеркәсібі (28,2%), құрылыс материалдары өндірісі (7,1%), фармацевтика (1,7%) және жиһаз (1,5%) өнеркәсібі секторлары алып жатыр. Алматыда өндірістің технологиялылық деңгейі айтарлықтай өскені байқалады, бұл 2017 жылдан бастап 2021 жылға дейінгі кезеңде жалпы көлемнен 12,8%-дан 36,2%-ға дейін жоғары технологиялық өндіріс үлесінің артқанын растайды. Жоғары технологиялық өндірістерді дамыту контексінде өндіріс көлемінің орташа жылдық өсу қарқынын назарға ала отырып, Алматы қаласында автомобиль жасау, жабдықтар өндірісі, фармацевтика және медициналық мақсаттағы бұйымдар өндірісі сияқты секторлар жоғары әлеуетке ие. Өңдеу өнеркәсібін дамытудағы негізгі екпін жаңа технологиялар трансфертімен инвестициялар тартуға және оқшаулауды тереңдетуге жұмсалатын болады.

Жоғары технологиялық салалармен қатар жиһаз және тамақ өнеркәсібі, құрылыс материалдарын өндіру маңызды болып қалуда.

Не істеу керек?

Құнды түзудің жаһандық тізбегіне кіріктірілген жоғары қосымша құнымен технологиялық прогрессивтік өндірістерді дамытуда озық қарқынмен келе жатқан қала ретінде Алматы мәртебесін қалыптастыру керек. Салалық интеграцияны дамыту жөніндегі бастамаларды қолдау, кадрлық әлеуетті арттыру үшін қолайлы жағдай қалыптастыру, өндірістерді орналастыру үшін заманауи алаңдар құру негізгі тәсілдер болып табылады. Сондай-ақ, саланың инвестициялық тартымдылығын арттыру және жағымды іскерлік орта құру бастамаларын іске асыру жалғасатын болады. Әлемдік тәжірибе кәсіпорындардың кең ауқымын жабатын ынталандыру шараларын ұсынудың дәл осы кешенді тәсілі аса маңызды екенін көрсетеді.

Шағын және орта бизнесті дамыту

Өңдеу өнеркәсібін тиімді дамыту ШОБ үшін инфрақұрылымның қолжетімділігін арттыру қажеттілігін көздейді. Атап айтқанда, алаңдарды ұсыну жоғары технологияларды кеңейту, енгізу, шығындарды азайту және саладағы инвестициялық базаны ынталандыру мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. Қала аумағында және Алматы қаласының Индустриялық аймағында жаңа шағын өнеркәсіптік парктер құру, Алматы Индустриялық аймағының аумағын кеңейту және Алатау АТП АЭА дамыту есебінен өнеркәсіптік алаңдардың саны ұлғаятын болады.

Шағын өнеркәсіптік парктер (ШӨП) – өндірістерді орналастыру үшін құрылған қазіргі заманғы өнеркәсіптік алаңдарды дамыту Алматы қаласының Индустриялық аймағының аумақтарында, тоқтап тұрған және тиімді пайдаланылмайтын өнеркәсіптік базаларда қызу іске асырылуда. Мұндай алаңдар өндірістің толыққанды жұмыс істеуі үшін барлық қажетті техникалық жағдайлармен және коммуникациялармен қамтамасыз етілген. ШӨП-те орналастырудың артықшылықтары кейіннен сатып алу құқығымен жеңілдікті мөлшерлеме бойынша үй-жайды ұзақ мерзімді жалға алу мүмкіндігі болып табылады, бұл жоспарлау көкжиегін кеңейтеді және кәсіпкерлердің күрделі шығындарын айтарлықтай азайтады.

ШӨП аумақтарында өндірісті дамытуды ынталандыру мақсатында 2023 жылға дейін жаңа жеңілдікті кредиттік өнім – «өнеркәсіптік ипотека» әзірленіп, енгізіледі.  Бұл өнім қарызды қамтамасыз ету ретінде ШӨП сатып алатын алаңдарды пайдалануға мүмкіндік береді, бұл кәсіпкерлерге кепілдік жүктемесін айтарлықтай төмендетеді.

2025 жылдың соңына дейін 4,5 мың тұрақты жұмыс орнын құрып, 400-ден астам жаңа өндірістерді орналастыру үшін шағын өнеркәсіптік парктердің алаңы 50 жаңа ШӨП салу арқылы 250 мың м2 дейін ұлғайтылатын болады. Жеке инвестициялар сомасы шамамен 100 млрд. теңгені құрайды. 

2030 жылға дейін қосымша 100-ден астам жаңа ШӨП салынатын болады, оның ауданы 1 млн. м2дейін ұлғайтылады және 1000-ға дейін өндіріс орналастырылады. Жеке инвестициялар сомасы 300 млрд. теңгеден асады, бұл 20 мыңнан астам тұрақты жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді.

Алматы қаласының Индустриялық аймағы

Өнеркәсіптік кәсіпорындарды орналастыру үшін жарамды жер учаскелерінің ағымдағы толтырылуын және қолда бар резервтерін назарға ала отырып АИА аумағын 190 гектарға кеңейту жоспарлануда. АИА екінші кезеңінің инфрақұрылымын салуға республикалық бюджеттен шамамен 40 млрд теңге бөлу қажет болады. 2025 жылдың соңына дейін АИА дамытудың екінші кезеңінің базалық инфрақұрылым объектілерінің құрылысын аяқтау жоспарланып отыр.

Перспективті жобалардың бірі – «Рахат» АҚ кондитерлік фабрикасын көшіріп, өндірістік қуатын арттыру. Жоба аясында 20 га жер бөлу жоспарлануда, бұл 100 млн доллар жеке инвестиция тартуға мүмкіндік береді. 2030 жылға дейінгі кезеңде инвесторлардың сұратуына және АИА дамытудың екінші кезеңінің жер учаскелерін игеру қарқынына байланысты оның аумағын кейіннен кеңейту мәселесі қаралатын болады. Оны тағы 140 гектарға кеңейту мүмкіндігі бар.

2025 жылдың соңына дейін 160 млрд теңгеден астам жеке инвестициялар тарта отырып, кемінде 50 жоба қосымша іске асырылатын болады. 2030 жылға дейін жалпы сомасы 150 млрд теңгеден асатын 50-ден астам жаңа жоба іске асырылуы мүмкін.

«Алатау» инновациялық технологиялар паркі» арнайы экономикалық аймағы

«Алатау» АТП АЭА аумағында 2025 жылға дейін 15,3 млрд теңгеге жуық жеке инвестицияларды тарта отырып, кемінде 10 жоғары технологиялық жобаны іске асыру жоспарлануда. Мысал ретінде, қазіргі уақытта 450 млн теңге жеке инвестициялар тарта отырып, телекоммуникациялық жабдықтар шығаратын зауыттың жобасы іске асырылуда. Сондай-ақ, 2025 жылға дейін 1,5 млрд теңге көлемінде инвестиция тартып, медициналық бұйымдар мен жабдықтар шығаратын зауытты пайдалануға беру жоспарлануда. Бұдан басқа, 2030 жылға қарай «Алатау» АТП АЭА аумағында шамамен 46 млрд теңге көлемінде жеке инвестицияларды тарта отырып, төрт ғылыми-білім беру кешенін салу жоспарлануда. Атап айтқанда, қазіргі уақытта Назарбаев Университетінің АКТ саласында зерттеулер жүргізу үшін жасанды интеллект мектебі мен зертхана салу мәселесі қарастырылуда. Сондай-ақ АЭА аумағында орналасқан әлемдік деңгейдегі колледждің аяқталмаған кампусы базасында жеке инвесторды тарта отырып, жаңа форматтағы білім беру мекемесін салу жобасын іске асыру жоспарлануда. Жоғарыда көрсетілген шаралар тоқтап тұрған өнеркәсіптік базалар мен үй-жайларды экономикалық айналымға енгізуге ықпал ете отырып, өнімділігі жоғары жұмыс орындары мен бәсекеге қабілетті өндірістер құруға мүмкіндік береді.

Кадрлық әлеуетті және технологиялық ортаны арттыру үшін қолайлы жағдайлар жасау

Жоғары технологиялық өндірістер тиісті ғылыми база мен білікті кадрларсыз дами алмайды. Мәселен, 2025 жылға дейін бизнес-инкубатор функциялары бар платформа-зертхана құру жоспарлануда. Жоғары оқу орындары мен ғылыми-зерттеу орталықтарының базасында бұрынғы үлгідегі кемінде 3 инновациялық-өндірістік зертхана (FabLab) құру жоспарлануда. Бұған Satpayev университеті мысал болады, онда әр студент немесе стартап алдыңғы қатарлы өндіріс құралдарына қол жеткізе алады. Дуальды білім беру арқылы практикадан өту үшін жоғары оқу орындары мен колледждердің техникалық мамандықтарының студенттерін өндірістік алаңдарға тарту үшін қала жұмыс берушілерімен серіктестік бағдарламалар іске асырылатын болады. 2030 жылға қарай «Алатау» АТП АЭА аумағында ғылыми-білім беру жобаларын іске асыру жоспарлануда. Атап айтқанда, бұл ҚБТУ Инжиниринг және ақпараттық технологиялар институтының сынақ орталығын (дриллинг орталығы), «Алматы Менеджмент Университеті» инновациялық университетін Arizona State University-мен, Назарбаев университетінің Жасанды интеллект мектебімен бірлесіп құру жөніндегі жобалар. Сондай-ақ, АТП АЭА аумағында филиалдар ашуға Үндістаннан, Оңтүстік Кореядан және басқа елдерден шетелдік университеттер тартылмақ.

Салалық интеграцияны дамыту және экспортты алға ілгерілету

Салалық интеграцияны қалыптастыру және қолдау қазіргі заманғы өнеркәсіптік саясаттың ажырамас бөлігі болып табылады. Қолда бар әлеуетті ескере отырып, салалық интеграцияны дамытудағы күш-жігер автомобиль жасауға, электр жабдығын өндіруге, жиһаз, тамақ өнеркәсібіне, құрылыс материалдарын өндіруге, фармацевтикаға және медициналық мақсаттағы бұйымдарды өндіруге бағытталатын болады. Кластерлерді қалыптастыру үшін негізгі алаңдар Алматы Индустриялық аймағы, «Алатау» АТП АЭА және «кеңестік» кезеңдегі өнеркәсіптік объектілер болып табылады. 2025 жылдың соңына дейін АИА кластерлерінің аумағында шамамен 160 млрд теңге көлемінде жеке инвестицияларды тарта отырып, 37 жаңа өндіріс, оның ішінде автомобиль жасауда – 8, жиһаз жасауда – 4, тамақ өнеркәсібінде – 9 және құрылыс индустриясында 16 жаңа өндіріс іске қосылатын болады.

Мәселен, автомобиль жасау кластерінде автомобиль орындықтарын, шанақ бөлшектерін, мультимедиялық жүйелер мен пластикалық компоненттерді шығару есебінен автомобильдер өндірісін 55%-ға дейін оқшаулау процесі тереңдетілетін болады.

Өз кезегінде, «Алатау» АТП АЭА фармацевтика және медициналық мақсаттағы бұйымдар өндірісі саласындағы кластерлерді дамыту әлеуетіне ие. 2025 жылдың соңына дейін 12 млрд. теңге сомасына инвестициялар тарта отырып, 5 жоба іске асырылатын болады.

Осылайша, 2030 жылға дейін жоғары технологиялық және экспортқа бағдарланған өндірістерді орналастыра отырып, жоғарыда көрсетілген кластерлер толық қалыптастырылады.

Қолайлы іскерлік орта құру

Қолайлы іскерлік орта құру шеңберінде қала кәсіпкерлерімен өзара іс-қимыл бойынша жұмыс жалғасатын болады. Атап айтқанда, кәсіпкерлік қажеттіліктерін талдау жалғасады, оның қорытындысы бойынша ШОБ субъектілерін қолдау шараларымен қамту ұлғайтылады және өңірлік деңгейде инженерлік желілерді қосуға техникалық шарттар, құрылысқа рұқсаттар алу және тағы сол сияқты рұқсат беру құжаттарын ұсыну рәсімдері оңтайландырылады. Бұдан басқа бизнестің қала инфрақұрылымына, атап айтқанда инженерлік коммуникацияларға, қалалық жарықтандыруға, жолдарға және көлік қоятын орындарға қанағаттануына талдау жүргізілетін болады. Жүргізілген талдау нәтижелері аудандарды дамыту бойынша жоспарларды өзектендіру үшін пайдаланылады. Қаладағы ШОБ жағдайын бағалау бойынша маңызды құралдардың бірі almatybusiness.gov.kz веб-порталының базасында цифрлық Кәсіпкерлік картасы қалыптастырылмақ. Бұл кәсіпкерлікті дамыту трендтерін қадағалауға және сыртқы ортаның өзгеретін жағдайларына тез бейімделуге мүмкіндік береді. Карта үнемі жаңартылып отырады. Карта кәсіпкерлік ортаның өзекті жай-күйі мен қажеттіліктерін ескере отырып, қаланың кеңістіктік дамуына кешенді түрде қарауға мүмкіндік береді. Осылайша, порталда онлайн-қызметтердің қолжетімділігін арттыру мақсатында бизнеске арналған орынды таңдау функциясы сияқты бизнеске арналған сервистер желісі кеңейтілмек. Кәсіпкерлерді және салалық бағыттарды қамтуды кеңейту арқылы салалық ерекшелікті ескере отырып, оқыту бағдарламасын іске асыру жұмысы жалғасады. Оқыту бағдарламасы кәсіпкерлердің қажеттіліктері мен заманауи трендтерді ескере отырып толықтырылатын болады.

Инвестициялық тартымдылықты арттыру

Қала экономикасының тұрақты дамуына бағытталған сапалы инвестициялар тарту да ерекше маңызға ие болуда. Инвестициялар тарту жөніндегі жұмыс кейіннен нысаналы инвесторларды тарта отырып, басым салалардағы нақты жобаларды айқындауға қайта құрылатын болады. Осы мақсаттар үшін Алматы қаласының 2025 жылға дейінгі Инвестициялық картасы бекітіліп, жыл сайын өзектендіріліп отырады. Инвестициялық жобалардың «өмірлік циклі» бойынша инвесторлармен «бір терезе» (First stop shop) қағидаты бойынша өзара іс-қимылды жүзеге асыратын инвестицияларды тарту жөніндегі «Almaty Invest» қалалық фронт-офисін құру жоспарлануда. Онда инвесторларға жан-жақты қолдау көрсетілмек, атап айтқанда, фронт-офистің функционалында инвесторларға Алматы қаласында инвестициялық жобаны орналастыру мүмкіндіктері туралы консультациялар беру, мемлекеттік қызметтерді алу және мемлекеттік органдармен өзара іс-қимыл кезінде қолдау көрсету, оның ішінде жобаларды іске асыру барысында туындайтын проблемалық мәселелерді жедел шешу қамтылатын болады.

Қанша ақша керек?

Өңдеу өнеркәсібін дамыту жөніндегі мақсаттар мен қысқа мерзімді міндеттерге қол жеткізу үшін 2030 жылға дейін республикалық бюджеттен 100 млрд теңгеден астам қаражат бөлу, сондай-ақ шамамен 700 млрд теңге көлемінде жеке инвестициялар тарту қажет. АИА кеңейту шеңберінде 2025 жылға дейін 190 га жер бөлу және 40 млрд теңге бюджеттік инвестициялар тарту керек. Кәсіпкерлердің өндірістік алаңдарға ағымдағы және болашақтағы қажеттіліктерін жабу үшін шағын өнеркәсіптік парктердің қолжетімділігін арттыру қажет болып тұр. Бұл ретте, 2025 жылға қарай 250 мың шаршы метрден астам жаңа алаңдарға қол жеткізуді қамтамасыз ету үшін 50 млрд теңге сомасында жеке инвестициялар тарту керек. Инвестицияларды ынталандырудың жаңа құралдарын енгізу және ШОБ үшін қолайлы жағдайлар жасау, сондай-ақ экспортқа бағдарланған кәсіпорындарды қолдау үшін 2030 жылға дейін жергілікті бюджеттен қосымша шамамен 31 млрд теңге керек болып тұр.

Алматының осы жоспарын іске асыру жоғары технологиялық және «таза» өндірістерді енгізу, қажетті өнеркәсіптік алаңдар мен қолайлы іскерлік ортаны құру жолымен қаланың өңдеуші өнеркәсібін жаңа деңгейге шығаруға мүмкіндік береді. Сонда біз өңдеуші өнеркәсіптегі еңбек өнімділігін жыл сайын 5%-ға өсу қарқынымен 2025 жылға қарай бір жұмыспен қамтылғанға 35 мың АҚШ долларына дейін және 2030 жылға қарай бір жұмыспен қамтылғанға 42 мың АҚШ долларына дейін ұлғайта аламыз. Ал 2030 жылға қарай тауарлар экспорты 7,4 млрд долларға дейін 2 есе өседі. ЖӨӨ құрылымындағы өңдеу өнеркәсібінің үлесін 2025 жылға қарай 6%-ға дейін және 2030 жылға қарай 9%-ға дейін ұлғайтуға мүмкіндік пайда болады. Бұл көрсеткіштер жан басына шаққандағы ЖӨӨ-ге 2025 жылы 21 мың АҚШ долларына дейін және 2030 жылға қарай 30 мың АҚШ долларына дейін қол жеткізуге, халықтың табысын 2025 жылы 265 мың теңгеге дейін және 2030 жылға қарай 360 мың теңгеге дейін өсіруге бағытталатын болады.

Осы көрсеткіштерге қол жеткізу 2030 жылға қарай қала экономикасының «орташа табыс тұзағынан» шығуына мүмкіндік береді.

#Алматы #экономика #даму

Источник: nege.kz

Exit mobile version