506 Арман
Фотосурет: Gov
Бір жыл бұрын Қазақстан ұлтымыздың құлдырауын көргісі келетін тұлғалар тобы жоспарлаған күштеп төңкеріс жасауға тырысты. Қазақстандық мемлекеттіліктің іштен ыдырап кету қаупі төніп, ал болған оқиғаның жаңғырығы Орталық Азиядан тыс жерлерде де өз зардаптарын тигізер еді.
Бақытымызға орай, біздің еліміз 2022 жылғы қаңтардағы оқиғалардың жараларынан айығып қана қоймай, саяси және әлеуметтік-экономикалық даму арқылы мемлекеттік басқару негіздерін одан әрі нығайта алды. Бүгінгі Қазақстан сол күндердің аясында мүлдем танылмай қалды. 2022 жылғы маусымда халқымыздың 77%-ның қатысуымен өткен жалпыұлттық референдумның қорытындысы бойынша енгізілген конституциялық түзетулер еліміздегі жаңа демократиялық қағидаттарға, оның ішінде Парламенттің ықпалының артуына, президенттік өкілеттіктерді шектеуге, жаңа саяси партияларды тіркеу рәсімдерін жеңілдетуге, ауыл әкімдерін тікелей сайлауға, сондай-ақ өзге де қағидаларға жол ашты.
Елдегі дәйекті демократияландыру және кешенді қоғамдық-саяси қайта құрулар бағыты қайтымсыз сипатқа ие бола отырып, билік тармақтары арасындағы оңтайлы тепе-теңдікпен мемлекеттік құрылымның жаңа институционалдық дизайнын қалыптастырады.
Ағымдағы жылдың қаңтар айында бірқатар саяси бастамалар орын алды. Мүмкін, олардың ең маңыздысы — Конституциялық соттың құрылуы, оған елдің кез-келген азаматы, соның ішінде Адам құқықтары жөніндегі уәкіл және Бас прокурор жүгіне алады. Сот ел заңдарының Конституциямызға сәйкестігін қадағалайды және азаматтарымыздың негізгі құқықтары мен бостандықтарын қорғауды қамтамасыз етеді. Конституциялық Соттың бірінші төрағасы — Эльвира Әзімова бұған дейін Қазақстандағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл қызметін атқарған. Бұл сот қызметінің басымдықтары мен бағыттарының маңызды дәлелі.
Бүгін Қазақстан 19 наурызда өтетін Мәжіліс және мәслихаттар депутаттарын мерзімінен бұрын сайлау қарсаңында тұр. Бұл сайлау көптеген сипаттармен ерекшеленеді. Біріншіден, дауыс беруге жаңадан құрылған екі саяси партия қатысады. Мәселен, 2022 жылдың соңында Қазақстанда Жасыл партия құрылды, оның негізгі мақсаты экологиялық проблемаларға назар аудару. Бұл мәселе климаттың өзгеруіне қарсы күрестегі елеулі сын-қатерлер контекстінде ерекше маңызға ие, сондай-ақ Кеңес дәуіріндегі адам әрекетінен туындаған ауқымды экологиялық апаттардың тұрақты салдары аясында біздің азаматтарымыздың үлкен алаңдаушылық туғызады.
Жалпы, бүгінгі таңда елімізде сайлау құқығын іске асыру үшін сайлаушыларға кең таңдау ұсынатын 7 партия тіркелген. Бұл партиялардың бәсекелестік сайлауға қатысуы саяси плюрализм мен оппозициялық саясаттың әлеуетін дамыта отырып, көппартиялық жүйені нығайтуға ықпал етеді – бұл мақсат біздің еліміз соңғы жылдары дәйекті түрде алға жылжып келеді. Бір қызығы, партиялардың Мәжіліске өту шегі жетіден 5 пайызға дейін төмендетілді, бұл жаңа партиялардың Парламентке өтуін жеңілдетеді және Үкіметтің есеп беруін арттыруда маңызды рөл атқарады.
Екіншіден, 2004 жылдан бері алғаш рет Мәжіліске сайлауда аралас пропорционалды-мажоритарлық модель пайдаланылатын болады, онда депутаттардың 70 пайызы партиялық тізімдер бойынша пропорционалды, ал 30 пайызы бір мандатты округтер бойынша мажоритарлық қағидат бойынша сайланатын болады. Бұл дегеніміз, Парламент Мәжілісінің 98 мүшесінің 29-ы бір мандатты округтер бойынша сайланады, ал 69-ы партиялық тізімдер бойынша сайланады. Аудандар мен республикалық маңызы бар қалалардың өкілді органдарына сайлау 50/50 арақатынасы бар аралас сайлау жүйесі бойынша да өтеді, ал төменгі деңгейдегі мәслихаттарға депутаттар толығымен мажоритарлық негізде сайланатын болады.
Сонымен қатар, бұдан былай сайлау бюллетеньдеріне «барлығына қарсы» деген баған енгізілді, бұл сайлаушыларға, егер олар қаласа, ұсынылған барлық кандидаттарға өздерінің келіспейтіндіктерін білдіруге мүмкіндік береді. Ақырында, Парламент мүшелерінің мандаттарын партиялық тізімдерге бөлу кезінде заңнамалық деңгейде әйелдер, жастар және ерекше қажеттіліктері бар адамдар үшін 30 пайыздық квота белгіленді. Бұл шара Парламенттегі барлық топтардың өкілдігінің кең ауқымына кепілдік береді.
Біздің еліміз әрқашан еркін, ашық және әділ сайлау өткізуге деген адалдығын мәлімдеді. Сайлау процесін бақылаушылардың рөлі сөзсіз шешуші болып табылады. Алдыңғы сайлаудағыдай, соның ішінде 2022 жылғы қарашадағы президенттік сайлау сияқты, біз сайлау процесін бақылау үшін 10 халықаралық ұйым мен шет мемлекеттердің ондаған бақылаушыларын шақырдық. Біз демократиялық институттар және Адам құқықтары бюросынан (ДИАҚБ/ЕҚЫҰ), сондай-ақ Тәуелсіз Мемлекеттер Достастығынан бақылаушылар миссиясын күтеміз.
Алдағы сайлау қазақстандық демократияның дамуындағы тағы бір маңызды кезең болмақ. Көбісі біздің еліміз 2022 жылдың қаңтарында болған тәртіпсіздіктерден кейін қалпына келе ме, жоқ па, соны білмеді. Дегенмен, біз бұл кедергіні жеңе алдық. Біздің өміршеңдігіміз бен тұрақтылығымызды көрсетумен қатар, біз маңызды саяси және әлеуметтік-экономикалық бастамалар арқылы елімізді өзгерттік.
Әрине, сайлау біздің елімізді бір мезетте өзгертпейді, бірақ ол жарқын, серпінді және бәсекеге қабілетті саяси жүйесі бар әділ Қазақстан – өркендеген қоғам құруға одан әрі үлес қосады.
Соңғы 30 жылда Қазақстан халқы тұрақты, гүлденген және инклюзивті қоғам құра алды. Біздің демократиялық құқығымызды жалпыхалықтық дауыс беру арқылы жүзеге асыру қол жеткізілген жетістіктерді нығайтуға көмектеседі. Парламент Мәжілісінің жаңа құрамын сайлағаннан кейін біз Қазақстан мен Португалия арасындағы тығыз байланысты дамытуды жалғастырамыз. Біз салған берік іргетасты ескере отырып, менде болашаққа оптимистік көзқараспен қарауға барлық негіз бар.
Саяси жаңғыру жаңа экономикалық саясатты құрумен қатар, қоғамдағы түбегейлі өзгерістерге ықпал ететіні, мемлекеттік құрылымның негіздерін берік ететіні, азаматтық қоғамның дамуына жол ашатыны, өзара түсіністік пен ұлттық диалогты нығайтатыны сөзсіз.
Қорытындылай келе, әлем ағымдағы геосаяси және геоэкономикалық сын-қатерлерді еңсеруді жалғастырып жатқандықтан, тұрақты және өркендеген Қазақстан өз азаматтарының ғана емес, өз аймағынан тыс жерлердің де мүдделеріне жауап беретінін атап өткім келеді. Бәсекелестік сайлаумен нығайтылған саяси реформаларымыз біздің тұрақтылығымызды қамтамасыз ететін және болашағымызды құруды жалғастыратын негіз болып табылады.
Дәулет Батрашев, Қазақстанның Португалиядағы Елшісі
Источник: dknews.kz
