үй Әлем жаңалықтары «Орта дәліз»: транзиттегі жаңа перспективаларға жол

«Орта дәліз»: транзиттегі жаңа перспективаларға жол

51
0

1438 Арман

"Орта дәліз": транзиттегі жаңа перспективаларға жол

Фотосурет: ҚР СІМ

10 сәуірде Әзірбайжан президенті Ильхам Әлиев Қазақстанға бір күндік ресми сапармен келді. Бұл сапар Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2022 жылғы тамызда Әзірбайжанға Мемлекет басшысы ретіндегі алғашқы ресми сапарынан шамамен алты ай өткен соң өтті. Күн тәртібінде Транскаспий халықаралық көлік бағыты (ТХКБ) немесе Орта дәлізге және Әзірбайжан арқылы Қазақстаннан Еуропаға энергия тасымалдаушылардың транзитіне байланысты жобалар болды, дегенмен бірқатар құжаттарға басқа салаларда, соның ішінде телекоммуникация және ғылым саласында да қол қойылды.

Әзербайжандық әріптесімен бірлескен баспасөз мәслихаты барысында Тоқаев орта дәліздің әлеуетін толық пайдаланудың маңыздылығын атап өтті. Қазақстан президентінің айтуынша, бұл үшін Астана логистикалық қызметтер деңгейін арттыру, бірыңғай көлік операторларын құру, техникалық және тарифтік жағдайларды жаңғырту, әкімшілік кедергілерді жою және тұйық логистикалық циклдің пайда болуы қажеттігін атап көрсетеді. Екі ел де соңғы айларда пайда болған осы өту жолын одан әрі дамытуға деген сұраныстың артуына түрткі болды, өйткені еуропалық компаниялар батыстық санкцияларға байланысты Ресей үстемдік ететін транзиттік маршруттардан қайта бағдарланды.

Әзірбайжан темір жолдарының еншілес кәсіпорны ADY Express мәліметтері бойынша, 2022 жылдың алғашқы он айында TITR арқылы тасымалданған контейнерлік жүк көлемі 2021 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 45 пайызға өсті. Әзірбайжан мен Қазақстан арасындағы жүк тасымалының өсімі одан да жоғары болды. ADY Express агенттігінің хабарлауынша, Әзірбайжан мен Қазақстан арасында тасымалданған теміржол жүктерінің жалпы салмағы 2022 жылдың қаңтар-қазан айлары аралығында 8 есе өсіп, 950 000 тоннаға жеткен. Бір қызығы, бұл жүктердің 96 пайызы транзиттік санатқа жатқызылған. Сонымен қатар, соңғы бір жылда Әзірбайжан мен Грузия арасындағы жүк тасымалы күрт өсті (75 пайызға).

Алайда, бұл көрсеткіштерге қарамастан, Орта дәліз солтүстікке қарай 2000 шақырым қысқа болса да, Ресейдің бақылауындағы маршруттардың өткізу қабілетінен әлі де артта қалып отыр. Орта дәліз 2022 жылы 80 000-ға дейін жиырма футтық эквивалентті бірліктерді (TEUs) тасымалдайды деп есептелсе, 2021 жылы солтүстік бағыттар бойынша 1,5 миллион TEUs тасымалданды, бұл Қытай мен Еуропа арасында тасымалданатын барлық жүктердің шамамен 4 пайызын құрайды (қалғаны теңіз жолдарымен тасымалданады).

Әзірбайжан мен Қазақстан басқа қатысушы елдермен, соның ішінде Орталық Азия мен Түркияның басқа мемлекеттерімен келісе отырып, Орта дәлізді оңтайландыру бойынша кең ауқымды шаралар қабылдады. Бұл шаралар Азия мен Еуропа арасындағы транзитпен жүретін жүктердің үлкен сегментін тартуға ғана емес, сонымен қатар аймақтағы Қытай мен Ресейдің ықпалына қарсы тұру үшін үлкен геосаяси маңызы бар осы маршрут бойында орналасқан елдер арасындағы байланысты жақсартуға бағытталған. Бұл бағыттағы күш-жігерге Каспий теңізі бойындағы порттарды жаңарту, сондай-ақ осы бағытта пайдаланылатын автомобиль жолдары мен теміржолдарды жақсарту жобалары кіреді. Процесс 2022 ж. 25 қарашада Ақтауда өткен Әзірбайжан, Қазақстан және Түркия Сыртқы істер және көлік министрлерінің екінші үшжақты кездесуінде қабылданған «Орта дәлізді дамыту және пайдалану бойынша «2022-2027 жылдарға арналған жол картасы» аясында үйлестірілді.

Осы мақсатта Әзірбайжан Баку-Тбилиси-Карс (БТК) теміржолының өткізу қабілетін кеңейту бойынша техникалық жұмыстарды бастады. Әлиевтің айтуынша, бұл мақсаттарға 120 миллион доллар инвестиция салынып, келесі жылы жұмысты аяқтау жоспарлануда. Бұл кеңейту БТК желісінің өткізу қабілеттілігін жылына 1 миллион тоннадан 5 миллионға дейін арттырады-бұл 2017 жылы іске қосылғаннан бері BTK арқылы барлығы 1,5 миллион тоннаға жуық жүк тасымалданғанын ескерсек, маңызды және өршіл оқиға.

Сонымен қатар, Әзірбайжан Каспий теңізіндегі ең ірі теңіз порты Баку халықаралық теңіз сауда портының қуатын 15 миллионнан 25 миллион тоннаға дейін арттыруды жоспарлап отыр. Сол сияқты, Қазақстан өзінің Каспий порттарын жаңғырту науқанын бастады. 2022 жылдың шілдесінде Тоқаев Үкіметке қазақстандық теңіз порттарын Каспий теңізі аймағындағы ірі орталыққа айналдыруды тапсырды. Қазақстан Президенті: «Қазақстан ешқашан теңіз елі болған емес, сондықтан теңіз тасымалы мүмкіндігін толық көлемде іске қосқан жоқ. … Ақтау портында теңіз флотын нығайту және контейнерлік хаб құру талап етіледі». Бұдан басқа, оңтайландыру жөніндегі күш-жігердің нәтижесінде Астана орта дәліз бойынша Қазақстан аумағы арқылы тауарлардың транзит уақытын 12 күннен алтыға дейін қысқартуға қол жеткізді.

Әзірбайжан президентінің Қазақстанға сапары барысында 10 сәуірде Әлиев пен Тоқаев қазақстандық мұнайды Әзірбайжан құбырлары арқылы тасымалдауға қатысты қосымша уағдаластықтарға қол жеткізді, Бұл орта дәлізге жаңа өлшем береді. Бұл қажеттілік 2022 жылы Қазақстан мұнайының үштен екісі әлемдік нарықтарға түсетін транс-Ресей Каспий құбыр консорциумы арқылы өз мұнайын транзиттеу кезінде Қазақстан тап болған асқынуларға байланысты туындады. 2023 жылғы наурызда Әзірбайжан Республикасының мемлекеттік мұнай компаниясы (SOCAR) Баку-Тбилиси-Джейхан құбыры арқылы қазақстандық мұнайды тасымалдаудың басталғанын жариялады.

Осы бағыт бойынша мұнайдың бірінші және екінші партиялары тиісінше 23 және 27 наурызда келді және SOCAR мен «ҚазМұнайГаз» қазақстандық ұлттық энергетикалық компаниясы арасындағы Бас келісім шеңберінде тасымалданды. Бұл келісім жыл сайын 1,5 млн.тонна мұнай транзитін көздейді, бұл ретте 2023 жылдың соңына дейін Баку мен Ақтау арасында 12-ден 14-ке дейін танкер рейсі жоспарланған. Әлиев пен Тоқаев Әзірбайжан территориялары арқылы Еуропаға тасымалданатын мұнай көлемін ұлғайтуға келісті. Жақын болашақта қазақстандық мұнайды трансазербайжандық тасымалдау КҚК арқылы транзит көлеміне жетуі екіталай болса да, Тоқаев ол жылына 20 миллион тоннаға дейін ұлғаяды деп үміттенеді.

Осылайша, Каспий теңізінің екі жағалауын жалғайтын орта дәліз Қазақстан-Әзірбайжан екіжақты қатынастарында ерекше рөл атқарады. Екі мемлекеттің де осы маршрутты дамытуға, логистикалық қызметтерді жақсартуға, инфрақұрылымды жаңартуға және басқа да ілеспе факторларға беретін маңыздылығы өткен жылы осы маршрут бойынша тасымалдаудың оң өсу тенденциясы болашақта сақтау және тіпті ұлғайту әлеуетіне ие екенін көрсетеді. Бұл аймақтағы геосаяси жағдай Оңтүстік Кавказ және Орталық Азия мемлекеттері өздерінің транзиттік және сауда қажеттіліктерінде неғұрлым тәуелсіз болуға ұмтылған сайын өзгеріп отыратындығын тағы да атап көрсетеді.

Источник: dknews.kz