237 Awrora
Мемлекеттің сыртқы қарыз алуы қаншалықты орынды? Қазақстандағы сыртқы борыш, кез келген елдегідей, талқылау үшін ерекше тақырып болып табылады.
Осылайша, борыштың тұрақтылығы тұрғысынан сыртқы борыштың үлесін қолайлы деңгейде ұстап тұру өте маңызды, өйткені сыртқы қарыз алу валюталық тәуекелдерге ұшырайды.
Борышты сапалы басқару кезінде бұл тәуекелдер ұлттық валютадағы борыш үлесінің шетел валютасындағы қарыздан басым болуы, сондай-ақ валюталық борыш себетін және борышты басқарудың басқа құралдарын әртараптандыру арқылы айтарлықтай теңестірілуі мүмкін.
Ағымдағы күні мемлекеттік сыртқы борыш 7,8 трлн. теңгені немесе 17,0 млрд. АҚШ долларын құрайды.
Мемлекеттік борыштың жалпы көлемінде сыртқы борыштың үлесі 31%, ал ішкі борыштың үлесі 69% құрайды. Нәтижесінде борыш құрылымында теңгемен борыш басым, бұл борыштың валюталық ауытқуларға тұрақтылығын көрсетеді.
Қарыз алу – бұл бюджеттің қаржылық қамтамасыз етілуі мен теңгерімділігін қолдау үшін талап етілетін қажетті және қалыпты процесс, сондай-ақ елдің борыштық нарығы үшін негізгі бағдар (бенчмарк).
Үкімет сыртқы қарыз алуды жүзеге асыра отырып, бюджет тапшылығының бір бөлігін жауып қана қоймай, сонымен қатар ел экономикасындағы басым инвестициялық жобаларды қаржыландырады.
Әртүрлі жобаларды қаржыландыруға бағытталған сыртқы қарыздар, ең алдымен, экономиканың әртүрлі салаларына (көлік инфрақұрылымын дамыту, сумен жабдықтау, экологияны жақсарту және т. б.), институционалдық дамуға (білім беру, денсаулық сақтау, мемлекеттік басқару жүйесін дамыту және т. б.), технологиялар трансфертіне (ноу-хау енгізу) озық әлемдік тәжірибе не әкелетіні тұрғысынан пайдалы.
Бұл қарыздар әрдайым дерлік технологиялар мен білім трансфері үшін гранттар бөлумен және техникалық жәрдемдесумен сүйемелденеді.
Соңғы жылдары сыртқы қарыздар есебінен мынадай маңызды жобалар іске асырылды:
- ұзындығы 2 787 км және Жамбыл, Түркістан, Ақтөбе, Қызылорда және Алматы облыстарын қамтитын, Халықаралық Қайта Құру және Даму Банкі (ХҚДБ), Азия Даму Банкі, Еуропалық Қайта құру және Даму банкі, Ислам Даму Банкі сияқты төрт халықаралық қаржы ұйымы бірден қаржыландырған «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық транзит дәлізі» ауқымды автожол жобасы;
- ХҚДБ қаржыландырған Қызылорда облысында Арал теңізінің түбінде Ертіс өңірінің таспалы ормандарына және Сексеуіл екпелеріне ағаш отырғыза отырып, «Республика аумағындағы ормандарды сақтау және ормандылықты ұлғайту» жобасы;
- электрондық тіркеуді, құжаттарды электрондық нысанда беруді және онлайн-төлемдерді қоса алғанда, салықтық әкімшілендірудің толық электрондық циклін енгізуге мүмкіндік берген, ХҚДБ-мен бірлесіп іске асырылған «Салықтық әкімшілендіруді дамыту» жобасы;
- іске асырылуы су деңгейін 3,2 метрге арттыруға және жағалау сызығын Арал қаласына дейін 25 километрге кеңейтуге мүмкіндік берген «Сырдария өзенінің арнасын реттеу және Арал теңізінің солтүстік бөлігін сақтау» жобасы;
- Жапонияның халықаралық ынтымақтастық агенттігінің қарыздары есебінен іске асырылған «Астанадағы халықаралық әуежайды реконструкциялау» және «Астана қаласын сумен жабдықтау және кәріз» жобалары Қазақстан астанасының инфрақұрылымын дамытуға елеулі үлес қосты.
Жалпы, сыртқы қарыздар есебінен қаржыландырылатын жобалар, белгілі бір саланы дамытумен қатар, қосымша жұмыс орындарын құру, бюджетке түсетін түсімдерді ұлғайту есебінен белгілі бір мультипликативтік әсер береді.
Халықаралық қаржы ұйымдары сыртқы қарыз берумен бірге жобаны толық сүйемелдеуді жүзеге асырып, оны әзірлеуден бастап оны толық аяқтағанға дейін жобаның барлық кезеңдерінде қолдау көрсететінін атап өту маңызды.
Жобаны дайындау сатысында халықаралық қаржы ұйымдары жобаның экономикалық, техникалық, институционалдық, қаржылық, экологиялық және әлеуметтік аспектілерін бағалау үшін жан-жақты сараптаманы жүзеге асырады.
Осылайша, жобаны іске асыру процесінде Үкімет те, халықаралық қаржы ұйымдары да сатып алу процесін және жүргізілетін төлемдерді бақылау арқылы жобаға тұрақты мониторинг жүргізеді.
Тауарларды, жұмыстарды және көрсетілетін қызметтерді сатып алуды жүзеге асыру кезінде халықаралық қаржы ұйымдарының қағидалары қолданылады, бұл бүкіл әлем бойынша жоғары біліктілігі және үлкен жұмыс тәжірибесі бар халықаралық компаниялардың конкурстарына қатысуға мүмкіндік береді.
Осылайша, сыртқы қарыздар, сыртқы борыш деңгейін тиісті бақылау кезінде қаржыландыруға қосымша қажеттілік қажет болған кезде, оның ішінде еліміздің стратегиялық және бағдарламалық құжаттарында көзделген басым жобаларды іске асыру үшін мемлекетке қаржылық қолдау көрсетуге мүмкіндік беретін қаржыландырудың өте маңызды көзі болып табылады.
ҚР Қаржы министрлігі Мемлекеттік қарыз алу департаментінің директоры
Дүйсембай А. К.
Источник: dknews.kz
