550 Арман
Фотосурет: Gov
Жуырда Орталық Азия елдерінің Сыртқы істер министрлерімен кездесу үшін американдық дипломатия басшысының Астананы таңдауынан қандай қорытынды жасауға болады? Ал, Қазақстанның елордасы өткен жылдың қыркүйегінде пандемияға байланысты шетелдік сапарларды ұзақ уақыт шектегеннен кейін ҚХР Төрағасының алғашқы сапар шеккен елі болды. Кремльдің 2022 жылдың басында наразылықтары қаупі төнген стратегиялық объектілерді қорғау үшін әскери бөлімшелерді Қазақстанға жіберу және жағдай тұрақталған бойда оларды шығару туралы жедел шешімі туралы не айтуға болады? Бұлардың сыры — уран қорларына бай, мұнай держава — Ресей мен Қытай арасында орналасқан Қазақстанның сөзсіз геосаяси маңыздылығында жатыр.
Алыстағы алпауыт держава, бірақ жаһандық мүдделері бар АҚШ та, көршілес Ресей мен Қытай да Қазақстанмен жақсы қарым-қатынаста болуға және Нұрсұлтан Назарбаев дәуірінде пайда болған және қазіргі Президент Қасым-Жомарт Тоқаев жалғастырып келетін көпвекторлы сыртқы саясатын барынша пайдалануға ұмтылады. Батыстың Ресеймен (белгілі бір дәрежеде және Қытаймен) шиеленісті қарым-қатынасы Қазақстан басшылығынан өткен жылдың қаңтар айындағы жаппай толқуларды ұмытып кетуге бағытталған демократияландыру процесін жалғастыра отырып, дипломатиялық икемділік көрсетуде орасан зор қабілеттерді талап етіп отыр. Қаңтар митингілері жанармай бағасының көтерілуіне наразылық ретінде басталып, ірі қалаларда, әсіресе Алматыда өте ауыр тәртіпсіздіктерге ұласты. Бұл 2019 жылдан бері билікте болған Қ.Тоқаевты өзінің тәлімгері әрі әлемдегі тоғызыншы ірі елдің (онда небәрі 20 миллион адам тұратынына қарамастан) тәуелсіздігіне қол жеткізген Н.Назарбаевтан алшақтатуға мәжбүр етті.
28 ақпанда Астанада Энтони Блинкен АҚШ Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін осы үш онжылдықты пәрменді басқарып келетін орасан зор полиэтникалық ел — Қазақстанның «егемендігін, тәуелсіздігін және тұтастығын» толық қолдайтынын мәлімдеді. Басқа бұрынғы кеңестік республикалардан айырмашылығы, Қазақстанда ешқашан сепаратизм көріністері болған емес. Бұл елдің солтүстігінің кең аумақтарында басым көпшілігі патша экспансиясы кезінде немесе 20 ғасырдың ортасында тың жерлерді игеру науқаны аясында келген орыстардан тұратын славяндарға қарағанда қазақ этносы азшылықты құрайды. Мәскеу басқаратын коммунистік режим даланы бидай алқаптарына айналдыруды жоспарлады.
Э.Блинкен сондай-ақ осы мүмкіндікті пайдаланып, конституциялық референдум (2022 жылғы маусымда), президенттік сайлау (2022 жылғы қарашада) және өткен жексенбіде заң шығарушы органдарға сайлауды, жалпы Қазақстандағы саяси өзгерістер үдерісін қолдады. Н.Назарбаев негізін қалаған «Нұр-Отанның» мұрагері «AMANAT» партиясы абсолютті көпшілік дауыспен жеңіске жетті, бұл ретте партияларды тіркеу мен сайлауды өткізудің жаңа ережелері болашақ Парламентті саяси көзқарастардың кең палитрасымен қамтамасыз етеді.
Сайлауды бақылаған ЕҚЫҰ бақылаушылар тобы жетістіктерді жоғары бағалап, дегенмен, нақты саяси бәсекелестікке дейін әлі де жол ұзақ екенін атап өтуді де ұмытпады.
Әлеуметтік консерватизмді экономикалық либерализммен үйлестіретін «AMANAT» партиясы мұсылман халқы басым елде зайырлы көзқарастардың лайықты деңгейін ұстанады. Билік партиясының айқын артықшылықтарынан басқа, «AMANAT» 1923 жылдан кейінгі Түркиядағы Республикалық Халық партиясы, 1947 жылдан кейінгі Үндістанның Ұлттық Конгресі немесе 1994 жылы апартеид жойылғаннан кейін Оңтүстік Африкадағы АХК сияқты тәуелсіздік үдерістерінің жетекшілері құрған беделге ие. Осыған қарамастан, қалыс қалғандардың көп саны, әсіресе Алматыда (елдің бұрынғы астанасы және қазақстандық қалалардың ең космополиті) Қ.Тоқаев үшін әлі де қанағаттандырылмаған талаптардың бар екендігін айтқандай болды.
Елдің саяси тұрақтылығы негізінен тәуелсіздік алғаннан бері оған орасан зор табиғи қорлар әкелген өркендеуді сақтауға негізделген. БҰҰ мәліметтері бойынша, Қазақстан ең жоғары даму деңгейі бар елдер тобына жатады, одан бұрынғы 15 кеңестік республиканың ішінен тек 3 Балтық елі мен Ресей ғана жоғары. Алайда, Ресей экономикасымен (ортақ шекарасы 7600 км) тығыз байланыста бола отырып және осы мемлекеттің аумағы арқылы мұнай мен газды транзитпен экспорттай отырып, Қазақстан АҚШ-пен және Еуропалық Одақ әріптестерімен оны Мәскеуге қарсы Батыстық санкциялардан босату туралы келісуге мәжбүр, оларды сақтау билік тарапынан ерекше назар аударуды талап етеді. Сонымен бірге, Ресеймен жақсы қарым-қатынасты сақтау үшін қазақ билігі Украинаға басып кіру мәселесі бойынша БҰҰ-да дауыс беру кезінде Мәскеуді айыптаудан бас тартты, бұл олардың орыс тілі қазақ тілімен қатар өмір сүретін және Владимир Путиннің билігіне наразы көптеген адамдар үшін баспана болған елге кедергі келтірмейді. Сонымен қатар, олар американдық және еуропалық инвестицияларды тартуы тиіс.
Қазақстанның өршіл көпвекторлы дипломатиясы бүгінде беріктікке сыналуда, ал теңізге шыға алмайтын әлемдегі ең ірі мемлекеттің басшысы полиглот-дипломат Қ.Тоқаевтың алдында елеулі міндеттер тұр.
Леонидиу Паулу Феррейра – «Diário de Notícias» тілшісі
Источник: dknews.kz
